Prowincjonalne miasteczko Haren nad rzeką Ems w Dolnej Saksonii – trudno uwierzyć, że przed 70 laty nosiło polską nazwę Maczków i mieszkało w nim 5 tysięcy Polaków.Haren Maczkow Ortsschild
70 lat temu Haren nosiło polską nazwę MaczkówDzisiaj jedyną pamiątką po „polskich czasach” w 20-tysięcznym miasteczku Haren w północno-zachodnich Niemczech jest tablica informacyjna umieszczona w hallu ratusza: „II wojna światowa miała dla Haren szczególne następstwa. 19 maja 1945 roku wszystkie niemieckie rodziny musiały tę miejscowość opuścić. Schronienie znalazły w sąsiednich miasteczkach, wsiach oraz na swoich łodziach. W ich domach zakwaterowano Polaków. Haren nazywało się wtedy Maczków. Dopiero 6 września 1947 Haren zwrócono jego rodowitym mieszkańcom”- czytamy na tablicy.

Mały krótkoterminowy raj

Przez 3 lata Haren było siedzibą polskiej administracji w ramach nieformalnej polskiej strefy okupacyjnej. Otwarto w nim kilka szkół podstawowych, gimnazjum, liceum i szkołę zawodową. Uruchomiono też Uniwersytet Ludowy, powstała polska parafia, ukazywała się polska prasa. Działały kluby sportowe, kino, dwa teatry i straż pożarna. Ulice otrzymały polskie nazwy: Armii Krajowej, Legionów, Jagiellońska, Lwowska, Wileńska.

Historyk dr Jacek Barski z Centrum Dokumentacji „Porta Polonica” w Bochum, zajmującego się dokumentowaniem polskiej obecności w Niemczech, kiedy po raz pierwszy zetknął się i historią Polaków w Maczkowie nie mógł w nią uwierzyć. – Byli między sobą, byli też bardzo młodzi i po 5 latach wojny i totalnej niepewności starali się powrócić do normalności, stworzyć mały, krótkoterminowy raj, swoją małą ojczyznę nazywając ją Maczkowem. Udało się to przez przypadek, bo przypadkiem przecież władze brytyjskie wybrały właśnie Haren, jako miejsce na osiedlenie się Polaków – tłumaczy historyk.

Odtwarzaj wideo3:29 min
Historyk dr Jacek Barski o stosunku mieszkańców Haren do polskiej okupacji – MP3-Mono
W Maczkowie udzielono 289 ślubów i zarejestrowano 101 pogrzebów. 497 Polaków otrzymało świadectwo urodzenia w miejscowości, której nie było oficjalnie na żadnej mapie. O ile w innych miejscach polskiej strefy okupacyjnej Niemcy posiadali zezwolenie na pobyt, w Maczkowie mieli całkowity zakaz wstępu.

Polenzeit (okres polski)

Mieszkańcy Maczkowa budzili u okolicznej ludności wrogość i nienawiść. Trzy lata nieformalnej polskiej okupacji określali mianem “Polenzeit” (okresu polskiego). – Z czysto ludzkiego punktu widzenia można to nastawienie zrozumieć. Spróbujmy wyobrazić sobie, że otrzymujemy nagle nakaz opuszczenia domu i możemy wziąć ze sobą tylko podstawowe rzeczy. Nie znamy ani nowego miejsca zamieszkania, ani nie wiemy jak długo przyjdzie nam w nim pozostać– tłumaczy burmistrz Haren Markus Honnigfort. Jako rodowity mieszkaniec Haren o polskim Maczkowie dowiedział się od matki, która w chwili wysiedlenia była jeszcze dzieckiem. – Niewiele pamiętała, a dziadkowie nie chcieli o tym mówić, bo wspomnienia były zbyt bolesne – mówi Markus Honnigfort.

Haren Maczkow Geschichte Kriegsgefangenenlager Oberlangen
Polskie żołnierki z Maczkowa rewidują niemieckich robotników

Istnienie polskiej enklawy w Niemczech stało się polityczną zadrą. Od jesieni 1946 roku polskie wojsko zaczęło opuszczać Maczków, a nazwę Haren przywrócono 10 września 1948 roku, gdy wszyscy polscy żołnierze wrócili do Wlk. Brytanii, a polskich mieszkańców w ramach ”Operacji Carrot” przesiedlono do Polski, lub pozwolono im emigrować dalej na Zachód.